Het Belang van Zaadvaste Rassen

Door toedoen van de mens verkeert de biodiversiteit in een crisis. Door ontbossing, landbouw, visserij en jacht nemen planten- en diersoorten in rap tempo af.

Wat is biodiversiteit en waarom is dat zo belangrijk?

Biodiversiteit wordt meestal beschreven als de “verscheidenheid aan leven, in allerlei vormen, op aarde”. Het omvat het aantal soorten, hun genetische variatie en de interactie van deze levensvormen binnen het ecosysteem.

Gezonde ecosystemen zorgen voor essentiële behoeften die wij als vanzelfsprekend beschouwen. Planten zetten bijvoorbeeld zonne-energie om en maken het beschikbaar voor andere levensvormen. Bacteriën en andere levende organismen breken organisch materiaal af tot voedingsstoffen die zorgen voor een gezonde bodem voor planten om in te groeien. Bestuivers zijn essentieel voor de voortplanting van planten, die garant staat voor onze voedselvoorziening. 

Het is onmogelijk om de exacte gevolgen van massale uitsterving voor mensen te voorspellen, maar we weten wel dat de diversiteit van de natuur ons in staat stelt om te gedijen. Biodiversiteit is een cruciale factor in de gezondheid van een ecosysteem. Hoe groter de variatie is in ons ecosysteem, hoe groter de capaciteit om schokken op te vangen en het leven te ondersteunen. Kort gezegd, biodiversiteit zorgt voor schone lucht, fris water, een goede kwaliteit van de bodem en de bestuiving van gewassen. Het helpt om klimaatverandering te bestrijden en ons eraan aan te passen en het vermindert de impact van natuurrampen.

Het belang van biodiversiteit is zeer groot, groter dan menigeen beseft!

In een VN-verslag gepubliceerd in 2019, werd gewaarschuwd dat één miljoen soorten, uit een geschat totaal van 8 miljoen, op het punt staan om uit te sterven, waarvan vele soorten al binnen enkele decennia. Sommige onderzoekers beweren zelfs dat we al halfweg de zesde massale uitsterving zijn in de geschiedenis van de aarde. Eerdere massa-uitstervingen zorgden voor het uitsterven van 60% tot 95% van alle soorten. Voor ecosystemen duurt het bovendien miljoenen jaren om van zo’n gebeurtenis te herstellen.

De Europese Commissie heeft in mei 2020 de nieuwe biodiversiteitsstrategie 2030 gepresenteerd, om de belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit aan te pakken en wettelijke bindende doelstellingen vast te stellen. Uiteindelijk is het doel om ervoor te zorgen dat tegen 2050 de ecosystemen van de wereld zijn hersteld, veerkrachtig en adequaat beschermd.

En hoe zit het met biodiversiteit in relatie tot ‘zaadvast’?  De zaden business is momenteel hoog technologisch. Ons voedsel is nog nooit zo uniform geweest en veel groenten zaden zijn niet vrij beschikbaar om daarmee andere, nieuwe rassen te ontwikkelen. Het patent op deze rassen is in bezit van een paar grote spelers. Deze tendens zorgt voor verlies van biodiversiteit, van oude technieken en van ambachten. Somber gezegd; we eten ons op dit moment een weg naar de ondergang.  Zaadecht, meestal zaadvast genoemd, betekent dat bepaalde eigenschappen vastliggen in het ras. Zaadvaste groenten hebben een hogere voedingswaarde, betere smaak en dragen optimaal bij aan biodiversiteit. Bovendien is dit ons erfgoed, generatie op generatie doorgegeven en meegegroeid met ons smaak.

Een belangrijk voordeel van zaadvaste rassen is dat er altijd enige vorm van genetische variatie is tussen de planten op het veld en dat ziektes zich minder snel verspreiden dan bij de genetisch identieke planten van een F1-hybride-ras. Hierover straks meer. Met de nieuwe bio-verordening mogen biologische zaadvaste rassen meer variaties hebben en dus daarmee meer bufferend vermogen tegen ziektes. Een ander voordeel is dat telers die rassen zelf kunnen vermeerderen, steeds weer eigen zaaizaad kunnen winnen en opnieuw uitzaaien. De zaad productiecyclus kan dus eindeloos worden voortgezet, van generatie op generatie. Hierdoor kan een ras zich ook aanpassen aan veranderende omstandigheden zoals het klimaat.  En het geeft telers ook keuzemogelijkheid en onafhankelijkheid van zaadleveranciers. Zaadvaste zaden zijn bovendien vrij van genetische manipulatie (GMO-vrij); zuivere zaden zonder kunstmatige ingrepen.

Tegenover zaadvast staan F1 hybride rassen. Een hybride ras is door de mens voorgeprogrammeerd. Daarbij worden met de computer resultaten van kruisingscombinaties in rekenprogramma´s uitgewerkt. Door inteelt en selectie van planten worden positieve eigenschappen vastgehouden in inteeltfamilies. De groentes zijn uniform en hebben vaak hetzelfde formaat, waardoor het goed in de schappen in de supermarkt past. Deze groente vormt weinig bijdrage aan biodiversiteit omdat elk plantje genetisch hetzelfde is. En de bedrijven die het ras hebben ontwikkeld hebben het feitelijk in eigendom zonder dat er vrije toegang is tot het genetisch materiaal. Hybridezaad heeft de wereldmarkt veroverd en de mens ervan afhankelijk gemaakt. 

De feiten

Het percentage zaadvaste zaden en ook dus zaadvaste groenten is minimaal. Exacte cijfers zijn niet beschikbaar en schattingen variëren tot minder dan 1% tot maximaal 5% aan zaadvaste zaden. De verhouding is zoek en voor een gezondere aarde is het doel dat de helft van alle groentes die mensen consumeren uit de categorie ‘zaadvast’ gaat komen. Dan is er nog wel wat te doen. Er wordt inmiddels goed gelobbyd richting overheden en is de stichting Zaadgoed actief om meer aandacht te krijgen voor het belang van zaadvaste groenten. Een ander initiatief is het Reclaim the Seeds evenement. Een jaarlijks evenement wat aandacht vraagt voor zaadvaste groente, ooit begonnen als protest tegen de nieuwe EU-zadenwetgeving. Maar op dit moment ligt meer de focus op het verzet tegen patenten op gewassen en de dreigende introductie van weer een nieuw ras waarvoor DNA manipulatie is toegepast. En een enkele zaadleverancier levert zaadvaste zaden als toevoeging aan hun assortiment. De Zaderij in Bant is de enige partij in Nederland die uitsluitend zaadvaste zaden levert. De overtuiging dat zaadvaste groenten een belangrijk plaats in kunnen en moeten nemen voor verkrijgen van een goede biodiversiteit is een belangrijk drijfveer voor de Zaderij. De Zaderij wil samen met biodynamisch- en biologische boeren in Nederland, België en Duitsland zaadvaste rassen vermeerderen en ontwikkelen.

Wie streeft er niet naar een gezonde samenleving? Het antwoord laat zich niet raden. Er is nog wel een weg te gaan.